باغ بابر

باغ بابر مهم ترین و زیباترین باغ تاریخی کابل است که در دامنه کوه قرار گرفته است و بسیار دیدنی است و آرامگاه بابر، فرمانروای مغول هم در همین باغ قرار دارد. این مکان تفریحی، زیبا و در عین حال تاریخی است و به سبک معماری اسلامی ساخته شده است.

«روز دیگر به باغ شهرارا و از آن‌جا به گذرگاه شد. زیارت تربت فردوس مکانی( بابر) فرمودند و میرزا هندال و میرزا حکیم را که در آن نزدیکی‌ها آسوده بودند آمرزش خواستند و به قاسم خان (صوبه‌دار کابلستان) فرمان شد تا در این گل زمین، بستان سرای دلکشا بنا کند….» مولف کتاب اکبرنامه که در این سفر جلال‌الدین اکبر را همراهی می‌کرده، این را در وصف باغی نوشته که تا هنوز محل تفریح مردم است: باغ تاریخی بابر. روزانه صدها نفر از  باشندگان شهر کابل چای و فرش‌شان را گرفته به این باغ می‌آیند و در جریان بادهای سرد پغمان، خوش می‌گذرانند. افزون بر این، این باغ محل برگزاری  برنامه‌های فرهنگی، اجتماعی و هنری نیز می‌باشد.

آشنایی با باغ بابر

این باغ سرسبز (Gardens of Babur)  به دستور سلطان گورکانی ظهیرالدین محمد بابر در زمانی که کابل را در سال 1504 به تصرف خود درآورده بود، ساخته شد. این باغ از معدود مکان های تفریحی و تاریخ افغانستان است که از گزند سال های جنگ و درگیری سالم مانده و به مرور مورد ترمیم قرار گرفته است. باغ بابر در دامنه کوه شیر دروازه که به ورودی کابل معروف است قرار گرفته، این کوه زیبا در میانه شهر کابل قرار دارد و در سمت غربی این کوه دریای کابل جاری است.

باغ بابر در حدود 11 هکتار است که جزو فهرست یونسکو نیز ثبت شده است و بزرگ ترین فضای عمومی کابل می باشد، این باغ بسیار زیبا از سال 1930 در معرض استفاده عموم مردم قرار گرفته است که متاسفانه در ابتدا صدمات زیادی از ناحیه مردم به این باغ وارد شده و مورد غارت نیز قرار گرفته است. همه میوه های باغ را کندند و درختانش را قطع نمودند و از آنها برای سوخت استفاده کردند اما به مرور زمان این غارت ها پایان پیدا کرد.

این باغ از دامنه ی پرشیب کوه تا ناحیه کم شیب تر آن با پلکان کوتاه و ممتد با 15 پاگرد به پایین می رسد، علاوه بر زیبایی های خدادادی و طبیعی یک کاروانسرای ساخته شده از خشت و گل هم در ابتدای ورودی آن قرار گرفته است و علاوه بر آن مقبره ی پادشاه بابر، کاخ ملکه و مسجدی زیبایی نیز در این باغ قرار دارند که بر جذابیت و زیبایی های آن افزوده است.

تاریخ باغ بابر

این باغ سرسبز و زیبا قبل از آن که یک باغ و یک مکان تفریحی باشد، یک مکان تاریخی است و بازدید از آن نیاز به دانستن پیشینه و تاریخ آن دارد، اینکه در گذشته چه روزگارانی را پشت سر گذاشته و چه روزهایی را به خود دیده است. پس مروری می کنیم بر تاریخچه شاه بابر و باغی که ساخته است.

بابر شاه

ظهیرالدین محمد بابر از نوادگان تیمورلنگ از سلسله ی تیموریان بوده است که خود سلسله ی گورکانیان را در هند تاسیس نمود، او بین سال های 1483 تا 1530 زندگی می کرده و او را آخرین پادشان از دوران طلایی اسلامی می دانند.

محمد بابر دو همسر به نام های بی بی مبارکه یوسف زی و دلدار بیگم داشت و صاحب هفت فرزند به نام های همایون، کامران میرزا، عسگری میرزا، هندل میرزا، گل بدن بانو، فخرالنسا و التون بیشیک بود.

ظهیرالدین محمد بابر، بنیانگذار امپراتوری گورگانیان هند در یازده سالگی پس از مرگ پدرش، پادشاهی را به دست گرفت و 38 سال حکومت کرد و در سن 49 سالگی در نورافشان هند در سال ۹۰۵ هجری شمسی درگذشت و جسدش ابتدا در شهر آگره هندوستان دفن شد. وی اما به خانواده‌اش وصیت کرده بود جسدش را به کابل برده و در باغ بابر دفن کنند. ده سال پس از مرگ وی در سال 1544، بی‌بی مبارکه یوسف زی، خانم افغانستانی وی، همراه با همایون پسرش بقایای جسد وی را به کابل انتقال داده و در مرتبه‌ی چهاردهم باغ بابر فعلی دفن کردند. پس از او پسر ارشدش همایون به پادشاهی رسید، تا حدود 150 سال پس از مرگ بابرشاه نسل های بعد از او برای زیارت مقبره اش به کابل می آمدند.

تاریخچه باغ بابر

تاریخ دقیق ساخت باغ بابر مشخص نیست و گمان می رود که شروع ساخت باغ به صورت امروزی سال 1528 بوده است، اما می دانیم که بابر در سال 910 قمری یا 1504 میلادی به افغانستان آمد و از دامنه ی کوه شیر به عنوان تفرجگاه تابستانی و منطقه ای ییلاقی استفاده می کرده است، براساس معلومات موسسه ی حفظ و مراقبت باغ بابر، وی تا سال ۱۵۲۶ میلادی در این‌جا حکومت کرد و در این مدت اقدام به اعمار و احداث باغ و باغ‌چه‌ها در نقاط مختلف شهر کابل و بعضی از ولایات افغانستان امروزی نمود. باغ‌های وفا، پغمان، شهرآرا، استالف و بابر از جمله باغ‌هایی‌اند که در زمان وی احداث شده‌اند اما امروز از این باغ‌ها تنها شهرآرا، استالف و باغ بابر باقی مانده‌اند. باغ بابر یکی از قدیمی‌ترین باغ‌های کابل است که بخشی از تاریخ دور و دراز کابل را با خود حمل می‌کند. سده‌های پیهم این باغ محل تفرج‌گاه فرمان‌روایان و شاهان مختلف بوده است.

اعتقاد بر این است که بابر وصیت کرده بود که پیکر او را در این ناحیه دفن کنند و ساخت باغ هم به دستور خود وی انجام شده است، برخی هم عقیده دارند که جلال الدین اکبر نوه ی بابر این باغ را ساخت و بعدها توسط موسسه ی آغاخان توسعه پیدا کرد، سبک ساخت این باغ معماری اسلامی است، معماری ای که مفاهیم، معانی مذهبی و اسرار زیادی را در خود جای داده است، این باغ را با معماری برخی باغ های ایرانی و هندی مقایسه کرده اند مخصوصا باغ های شیراز که به دوران مغولان باز می گردد شباهت زیادی با باغ بابر به لحاظ ظاهری دارند.

باغ بابر در گذر زمان تغییرات زیادی کرده است که در ابتدا تنها محلی کوچک برای استراحت پادشاهان بوده است و عموم مردم اجازه ورود به آن را نداشتند اما با گذر زمان به صورت مدرن تر شده و عموم اجازه ورود یافتند.

قصر ملکه

براساس معلومات موسسه‌ی حفظ و مراقبت باغ بابر، امیر عبدالرحمان خان در قسمت کُنج شرقی باغ برای حرم‌سرای خود قصر بزرگی را بنا نهاد که در زمان خودش به پایه‌ی اکمال رسید. این قصر به‌نام ملکه یاد می‌شود.
حرم‌سرا یا قصر ملکه نمونه‌ ای از قصرهای تپیک شاهانه‌ی نیمه‌ی دوم قرن نزدهم شهر کابل است. این قصر در جریان جنگ‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۳ میلادی ویران شده و ملکه تمام هستی‌اش را از دست داد و قصر تبدیل به ویرانه‌ی غیرقابل ترمیمی شد که بعدها توسط بنیاد آغاخان آن‌را از روی اسناد تاریخی بازسازی کردند.
براساس گفته‌های محقق امینی، پس از مرگ عبدالرحمان خان پسرش امیر حبیب الله خان این حرم‌سرا را برای مادراندر بیوه‌اش، بی‌بی حلیمه، بخشید. این قصر در عهد سلطنت امان الله خان بازهم در دست بی‌بی حلیمه باقی ماند.
در زمان امیر عبدالرحمان خان افزون بر قصر ملکه تعمیری که اکنون به‌نام «پاولیون» یاد می‌شود نیز ساخته شد که در وسط بالایی باغ موقعیت دارد.

کاروان‌سرای باغ بابر

براساس دستور شاه جهان باید دروازه‌یی با قبه‌های مصلا و کاروان‌سرای در اتصال به دیوار احاطه‌ی غربی باغ اعمار می‌شد. هنوز روشن نیست که آیا دروازه‌ی مذکور ساخته شد یا صرف تهداب‌گذاری شد ولی به اتمام نرسید. از کاروان‌سرای به‌نام «چوکی مربع» نیز یاد شده است.
براساس نوشته‌ی محقق امینی، احاطه‌ی کاروان‌سرای در زمان امیر عبدالرحمان خان دست کاری شد و ملحقات جدیدی در آن آباد گردید که از آن جمله بقایای خرابه‌ی یک حمام و چندین سوراخ بیت‌الخلا در دیوار احاطه‌ی باغ تا قبل از ترمیمات پروژه‌ی آغاخان باقی مانده بود.
روایت‌هایی وجود دارد که در این وقت حویلی کاروان‌سرای مذکر به هر چهار سمت خود دارای اتاق‌های ارسی‌داری بوده که خادمین حرم‌سرای و محافظین باغ در آن بودوباش داشتند.
کاروان‌سرا پیش از رویدادهای دهه‌ی هفتاد به‌صورت کامل از بین رفته بود و هیچ اثری از آن باقی نمانده بود. در جریان بازسازی باغ بابر بود که تیم بازسازی متوجه‌ی کاروان‌سرا شد.
در سال ۲۰۰۵ کاروان‌سرای بار دیگر احیا شد و عمارت حویلی‌دار دوطبقه به‌صورت پخته و اساسی از نو احداث شد.

در حال حاضر کاروان‌سرای تبدیل به بازار صنایع دستی افغانی شده است. این کاروان‌سرا چهارده دکان دارد که در آن صنایع دستی از قبیل قالین‌چه، لباس‌های خامک‌دوزی، صنایع دستی ساخته شده از سنگ‌های قیمتی و نقره‌جات به فروش می‌رسد.
رییس موسسه‌ی حفظ و مراقبت باغ بابر می‌گوید چون اساساً کاروان‌سرا محلی برای تبادل اجناس و جایی برای اهداف تجاری بوده است و جنس در آن تبادله می‌شده است، اکنون نیز این کاروان‌سرا محلی برای فروش تولیدات وطنی شده است. این کار از یک‌سو مقداری درآمد از کرایه‌ی دکان‌های برای باغ به‌دست می‌آید و از سوی دیگر زمینه‌ی کار برای یک عده فراهم می‌شود.
در صحن کاروان‌سرا، روی سنگ‌فرش‌ها روزهای چهارشنبه، پنج‌شنبه و جمعه بازاری برای ۳۰ الی ۴۰ فروشنده‌یی است که اجناس شان را به فروش می‌گذارند.