قلعه اختیارالدین

معرفی

با سفر به شهر  هرات، قلعه ای بزرگ و باستانی توجه را به سمت خود جلب خواهد نمود. قلعه ای که به اسکندر مقدونی نسبت داده می شود و به ارگ هرات  یا همان”  قلعه اختیار الدین” معروف است، یک اثر باستانی بسیار ارزشمند به حساب می آید. این مکان تاریخی بر اثر جنگ‌های داخلی و حوادث طبیعی چندین بار تخریب شده اما دوباره توسط شماری از نهادهای بخش باستانی بازسازی شده است.

 

 

 

 

قلعه اختیار الدین دقیقا چیست؟

قلعه‌ی تاریخی اختیارالدین دارای دو بخش غربی و شرقی است که در قسمت شرقی آن حرم‌سرای شاهان و قلعه پایینی آن در سمت غربی قرارگاه نظامیان بوده است. مساحت این قصر تاریخی ۵هزار متر مربع بوده و دارای 21 برج می‌باشد.

“قلعه اختیار الدین” را “ارگ بالاحصار” هم می نامند که در معنی، قلعه ای کوچک در میان قلعه ای بزرگ است که محل زندگی حاکم یا پادشاه می­باشد. قلعه در قسمت شمالی شهر بین محل “قطبیچاق” و محله “بردارانیها” بر روی تپه ای بلند واقع شده است  عده ای از مورخین نیز  این قلعه را بقایای شهر آرتاگوآنا(هرات امروزی) می پندارند که به مرور زمان از بین رفته که در بالای تل ویرانة شهر آرتاگوآنا قلعه موجود را ساخته اند

یکی از دلایلی که این قلعه به اسم قلعه اختیار الدین معروف گشته است این است که در سال 705 هجری قمری و در زمان سلسله کرت فردی به نام ملک فخرالدین قلعه را بازسازی نمود و بپاس خدمات اختیار الدین که در این راه کمک کرده بود این قلعه را به نام وی نامگذاری نمود.این مکان تاریخی در زمان که امیر تیمور گورکانی در ۷۸۵ هجری قمری هرات را تصرف کرد میان دیوار قلعه و دیواراصلی شهر فاصله ایجاد کرد که این بنا از تهدیدهای موجود محفوظ شود. بعد از آن شاهرخ میرزای تیموری در ۸۱۸ هجری قمری فرمان داد تا حصار را از خشت پخته، سنگ و آهک بنا کنند. او این بنا را به مرکز فرهنگی و نظامی‌اش تبدیل کرد.

 دلیل ساخت قلعه اختیار الدین

. قبل از اینکه اسکندر از هندوکش عبور کند، از بلخ به طرف هرات(آرتاکوآنای قدیم) لشکر کشیده و مدت دو سال در این شهر و اطراف آن اقامت گزید. هاردولد لمپ نویسنده آمریکایی می گوید: هنگامی که اسکندر به طرف جنوب می رفت به منطقه ای رسید که شهری بنام هرات در آنجا و جود داشت و یکی از شهرهای موسوم به اسکندریه را در این منطقه بنا کرد و سربازان ناتوان و سوداگران را در آنجا ساکن کرد و دیواری اطراف این شهر بنا کرد که به صورت موقت وسیله دفاع شهر باشد.  که هدف اصلی از ساختن این دژ، حفظ نظامیان از شورش احتمالی مردم شهر در برابر سلطهی مقدونی‌ها بود.

قلعه اختیار الدین از نمایی ریزتر:

قلعه اختیار الدین دارای گالری های  متفاوتی می باشد که در قسمت شمال قلعه سه گالری، در قسمت جنوب قلعه یک گالری،در قسمت جنوب غرب یک گالری، در قسمت غرب دو گالری و در قسمت شرق یک گالری دیگر وجود دارد که در حال حاضر موزه ملی افغانستان درآن جا وجود دارد.

  قلعه بزرگ اختیارالدین دارای (21)برج میباشد.

 (هفت) برج در قسمت شمال که سه برج آن بصورت نیمه کاره میباشد.

(سه)برج در قسمت شرق قلعه .

 (شش)برج در جنوب قلعه .

 (یک) برج در جنوبغرب .

 (دو) برج در قسمت غرب که یکی از این برجها، برج تیموری میباشد که اکثر مؤرخین این برج را یادگاردوره درخشان تیموریان یادنموده اند.

(دو ) برج دیگردر اطراف دروازه ورودی قلعه بالاواقع شده است.

 قلعه پائین که آباد تر از قلعه بالا میباشد (105) عدد ناودان دارد که همگی آنها از سفال وبسیار اساسی ومحکم ساخته شده است. طول قلعه اختیارالدین (250) متر  وعرض آن در بعضی قسمت ها به (70) متر میرسد. وجود مسجد یکی دیگر از زیبایی های این قلعه تاریخی می باشد به طوری که طول آن از داخل(12) متر و عرض آن( 2.5 ) ضخامت دیوارها(1.5) میباشد.

 

 

موزه ملی

در درون این بنای تاریخی، موزه ملی هرات قرار دارد که یکی از چهار موزه ولایتی افغانستان است که به روی همگان باز می باشد. موزه هنرهای اسلامی برلین که با انستیتوت باستان شناسی آلمان کار می‌کند، در تهیه آثار مصنوعی و نمایش آن همکاری کرده است. از جمله ۱۱۰۰ اثر تاریخی از هرات حدود ۲۵۰ آن در این بنای تاریخی به نمایش گذاشته شده است.

آثاری که در این موزیم نگه‌داری می‌شود، شامل اثرهای از دوره‌های غزنویان، غوریان، ملکوک کرت، صفویان و تیموریان می‌باشد. بیشتر این اثر‌ها از سنگ، سفال، فلز، کاشی و چوب ساخته شده که به شکل‌های مختلفی مانند ظروف خانه، مجسمه‌ی حیوانات، سکه‌ها، سلاح‌های جنگی و زیورات وجود دارد.این موزیم در سال ۱۳۰۳ خورشیدی در زمان امان‌الله خان در داخل قلعه اختیارالدین بنیان‌گذاری شد.که درطول عمرش بارها مورد دست‌بُرد سارقین قرار گرفت. بر اساس معلومات ریاست اطلاعات و فرهنک ولایت هرات دردوره طالبان درحدود ۱۵۰ مجسمه وتندیس نایاب این موزیم توسط تیشه وتبر شکستانده شده است.بسیاری از این آثار مربوط به قرن های دهم و سیزدهم میلادی است، زمانی که هرات مرکز سیاست و فرهنگ بود. ظروف سفالین، وسایل فلزی، سنگ مقبره بهزاد نقاش بزرگ پارسی و نسخه های خطی شامل این آثار هستند.

عارف عثما نوف افغانستان شناس شهر بعد از بازدید از  قلعه اختیار  الدین در عقرب  سال  1347 خاطرات خود را درباره هرات که در روزنامه انیس شماره 193-206  تر جمه  وچا پ   شده  است چنین مینوسد. اگر گفته شود که هر سنگ هری خود تاریخ جداگانه است مبالغه نخواهد بود هر  سنگ این سرزمین پرافتخار به زبان حال با شما حرف میزند واز گذشته های این  دیار  افسانه ها  میگوید تنها برای درک این حالت یک شرط لازم است  وآن  اینکه  باید  قلب  شما از  احساس  عشق ومحبت نسبت به زندگی  وزیبائی  ها  آن  مالا  مال  باشد ونسبت به  شاعران  وپیش  آهنگان  علم وهنر  که  عصاره هنر واستعداد خود را برای آیندگان بیادگار گذاشته اند احساس محبت وعلاقه نماید فقط در همین موقع این سنگ ها که صدای پای گذشته گان را شنیده اند به زبان می آیند واز گذشته داستان میگویند.